κινήσεις της γής.

  κινήσεις της γής.

Γιάννης Κολιοπουλος

τ.α’  σελ 24-26

© 1997

=============

1.-Η Μετάπτωση. Η τρίτη κατά σειράν σπουδαιότητος κίνηση της γής μας είναι η μετάπτωση, κατά την οποία σε πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα περίπου 25.800 ετών ο βόρειος πόλος του ουρανού κινείται γύρω από τον πόλο της εκλειπτικής διαγράφοντας μια νοητή έλλειψη. Αυτή η "ιδιοτροπία" οφείλεται στο ισημερινό εξόγκωμα της γής, το οποίο σε συνάρτηση με τις παρελκτικές δυνάμεις που ασκούνται από τα κοντυνά ουράνια σώματα (ήλιο, σελήνη, πλανήτες), τείνει κατά κάποιο τρόπο να ανατρέψει τη γή από την θέση ισορροπίας της.  Το όλο φαινόμενο μοιάζει με την κίνηση μιας σβούρας η οποία όπως γυρίζει, ταλαντεύεται

 Άς εξηγηθούμε όμως και πρώτα-πρώτα άς γυρίσουμε ξανά στην περιγραφή της ουρανίου σφαίρας. Η νοητή προέκταση του βορείου πόλου της γής μας οδηγεί στο σημείο εκείνο του ουρανού όπου φαίνεται ότι όλη η ουράνιος σφαίρα περιστρέφεται εντός 24 ωρών περίπου γύρω από ένα ακίνητο σημείο κοντά στον Πολικό αστέρα .

Η ημερήσια περιστροφή της ουρανίου σφαίρας δεν είναι τίποτα άλλο παρά η εικόνα της περιστροφής της γής στον ουρανό. Στις χιλιετηρίδες που διανύουμε ο βόρειος πόλος του ουρανού προβάλλεται πολύ κοντά στον αστέρα α του αστερισμού της Μικράς Άρκτου που γι αυτήν του την εγγύτητα ονομάζεται Πολικός αστήρ. Φαντασθείτε τώρα ότι πρός το μέρος του βορείου ουρανίου ημισφαιρίου ζωγραφίζεται μια τεράστια νοητή έλλειψις την οποία και θα διατρέξει η προέκταση του βορείου γηίνου πόλου σε 25.800 έτη.

 Τι θα παρατηρούμε τότε ; Οι αστέρες οι οποίοι δείχνουν τον βόρειο πόλο θα μετατοπίζονται συνεχώς με την πάροδο των αιώνων. Την εποχή όπου εκτίζετο στην αρχαία Αίγυπτο η πυραμίδα  του Χέοπος κατά το 3.000 π.Χ ο αστέρας που έδειχνε τον βόρειο ουράνιο πόλο ήταν ο α Δράκοντος ( Thuban). Στις ημέρες μας πολικός αστήρ είναι ο α Μικράς Άρκτου (Alroukaba). Το έτος 12.000 μ.Χ πολικός αστέρας θα είναι ο λαμπρότερος αστέρας του βορείου ημισφαιρίου ο α του αστερισμού της Λύρας (Βέγας). Η μετάπτωση όμως φέρνει και ακόμα ένα σπουδαίο αποτέλεσμα, την μεταβολή στις εκλειπτικές συντεταγμένες. Η μετάπτωση ανακαλύφθηκε το 134 π.Χ από τον εκ Βιθυνίας αστρονόμο Ίππαρχο (190-120 π.Χ) 

Όπως αναφέραμε, η εκλειπτική είναι ο μέγιστος εκείνος κύκλος της ουρανίου σφαίρας όπου φαίνεται ότι προβάλλεται ο ήλιος και κοντά της η Σελήνη και οι πλανήτες, ονομάζεται δε έτσι διότι όταν η Σελήνη τυχαίνει να ευρεθεί επί αυτής συμβαίνουν εκλείψεις (ηλιακές και σεληνιακές). Ο Ίππαρχος με αφορμή την εμφάνιση ενός νέου αστέρος, συνέταξε τον πρώτο στην ιστορία της Αστρονομίας επίσημο κατάλογο αστέρων του ουρανού στον οποίο αναφερόταν το φαινόμενο μέγεθος κάθε αστέρος και οι συντεταγμένες του. Χρησιμοποιούσε το σύστημα των εκλειπτικών συντεταγμένων δηλαδή των αποστασεών των αστέρων από την εκλειπτική. Πρός τούτο είχε εφεύρει σειρά μικρομετρικών οργάνων αξιολογοτάτων για την εποχή εκείνη με τα οποία μετρούσε τα εκλειπτικά μήκη. Ο κατάλογος αυτός περιείχε 1039  αστέρες και απετέλεσε το θεμέλιο για τους μετέπειτα καταλόγους. 'Αλλες εργασίες του  ήταν ο καθορισμός του τροπικού έτους, η μέτρηση του οποίου γινόταν από ηλιοστάσιο σε ηλιοστάσιο. Με έκπληξη ο Ίππαρχος όμως διεπίστωσε ότι το εαρινό ισημερινό σημείο γ δεν ήταν σταθερό,αλλά μετατοπίζετο προοδευτικά με την πάροδο των ετών πρός δυσμάς. Με τις μετρήσεις υπολόγισε οτι η μετάπτωση ανέρχεται σε 47 δευτ .τόξου κάθε χρόνο, ποσό το οποίο πλησιάζει με ακρίβεια τα σημερινά δεδομένα βάσει των οποίων αυτή ανέρχεται σε 50 ",2  ανά έτος.

Η εαρινή ισημερία πρίν από 5.000 έτη π.Χ συνέβαινε όταν ο ήλιος ευρίσκετο στον αστερισμό του Ταύρου.Την εποχή που κατηρτήζοντο τα πρώτα ωροσκόπια από τους Χαλδαίους ιερείς της Μεσοποταμίας γύρω στο έτος 1500 π.Χ το εαρινό ισημερινό σημείο επροβάλλετο στον Κριό και από τότε έχει γίνει συνήθεια στους Αστρολογικούς κύκλους μέχρι σήμερα να τονίζεται ότι  "όσοι γεννήθηκαν από 21\3 έως 21\4 ανήκουν στο ζώδιο του Κριού ". Αυτό δεν είναι σωστό, διότι στην εποχή μας ο ήλιος κατά το πιό πάνω χρονικό διάστημα προβάλλεται στον αστερισμό των Ιχθύων.

Εκτός από την μετάπτωση η οποία προκαλείται κύρια από τις έλξεις του ηλίου και της σελήνης , έχωμε σε πολύ μικρότερα αποτελέσματα και την πλανητική μετάπτωση την οποία ασκούν οι έλξεις των άλλων πλανητών στην σφαίρα της γής.  Όμως  η μετάπτωση είναι υπεύθυνη και γιά άλλα αποτελέσματα όπως : i) Μεταβολή της λοξώσεως της εκλειπτικής.  Η  λόξωση της εκλειπτικής είναι η γωνία που σχηματίζεται από την εκλειπτική και τον ουράνιο ισημερινό και η οποία λόγω της μεταπτώσεως ελαττώνεται κάθε χρόνο κατά 47' της μοίρας σε διάστημα ενός αιώνος αλλά αυτά τα αποτελέσματα όμως είναι περιοδικά και δεν είναι δυνατόν να συμπέσουν οι δύο αυτοί άξονες. ii) Μεταβολή στην εκκεντρότητα της τροχιάς της γής. Λόγω της μεταπτώσεως η τροχιά της γής γύρω από τον ήλιο τείνει να γίνει κυκλική σε διάστημα 60.000 ετών περίπου. iii ) Μεταβολή των γεωγραφικών πλατών. Τον 19ον αιώνα διαπιστώθηκε ότι ο βόρειος πόλος της γής δεν είναι σταθερός, αλλά μετατίθεται με αποτέλεσμα μια μεταβολή στα γεωγραφικά πλάτη ανά 430 και 365 ημέρες . (Ευλήρειος κύκλος).

2.-Η κλόνηση του άξονος του κόσμου.  Ο Άγγλος αστρονόμος Bradley το έτος 1742 ανακάλυψε οτι η μεταπτωτική τροχιά την οποία  διαγράφει ο άξονας της γής δεν είναι ακριβώς έλλειψη, αλλά αποτελείται από συνεχείς σπείρες-ημιελλείψεις, η κάθε μια των οποίων διαγράφεται μέσα σε 9 έτη και 4 μήνες περίπου. Φαίνεται δηλαδή ότι η γή εκτελώντας την μεταπτωτική της κίνηση οτι κλονίζεται. Αυτό αποδίδεται στην ανομοιομορφία του ισημερινού εξογκώματος σε σχέση με τις ελκτικές δυνάμεις του ηλίου και της Σελήνης οι οποίες  ασκούνται στον πλανήτη μας.

3.-Πορεία του ηλίου και της γής πρός τον άπηκα. Η γή κινήται γύρω από τον ήλιο και αυτό έχει αποτέλεσμα να μετέχει στις διάφορες κινήσεις που εκτελεί το άστρο της ημέρας. Ο ήλιος μας όπως όλοι οι αστέρες δεν είναι ακίνητοι "απλανείς" όπως τους ονόμαζαν οι αρχαίοι, αλλά κινούνται πρός διάφορες κατευθύνσεις ταξινομούμενοι σε αστρικά ρεύματα. Δεν θα εκθέσουμε σε αυτό το σημείο τους λόγους και τα ιστορικά αυτών των κινήσεων, αλλά εδώ θα αρκεσθούμε σε μια απλή αναφορά της κινήσεως αυτής.

Ο ήλιος μας  ταξιδεύει ακολουθώντας μια  ευθεία γραμμή προς ένα νοητό σημείο του αχανούς διαστήματος που λέγεται άπηξ ή κόρυμβος.Το αντιδιαμετρικό του σημείο δηλ.το σημείο που ευρίσκεται σε απόσταση 180 μοιρών ονομάζεται αντάπηξ ή αντικόρυμβος, η δε όδευσή του αυτή έχει κατεύθυνση προς τον αστέρα 104 του αστερισμού του Ηρακλέους. Η ταχύτητα με την οποία "τρέχει" ο ήλιος μας βρέθηκε ότι είναι 19,5 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Όμως σε αυτή την ξέφρενη πορεία του εμείς πάλι δεν καταλαβαίνουμε τίποτα. Εαν δεχθούμε ότι η κίνησις της γής γύρω από τον ήλιο είναι ελλειψοειδής,τότε η τροχιά της προς τον άπηκα λαμβάνει σπειροειδή μορφή.

4.-Κίνηση του ηλίου και της γής περί το κέντρο του γαλαξία. Ο ήλιος μας είναι ένας απλός αστέρας του γαλαξία μας μέσα στο σύνολο των 200 δισεκατομμυρίων αστέρων που τον αποτελούν, τοπογραφικά δε ευρίσκεται στον γαλαξιακό βραχίονα του Ωρίωνος σε μια απόσταση 28.000 ετών φωτός  από το κέντρο του. Διαπιστώθηκε ότι ο ήλιος και φυσικά η γή περιστρέφονται  γύρω από το γαλαξιακό κέντρο με μια ταχύτητα της τάξεως των 300 χιλ/δευτ. μέσα σε χρονικό διάστημα 200 εκατομμυρίων ετών, μια κίνηση που ονομάζεται κοσμική περιστροφή. Άν δεχθούμε ότι η γή δημιουργήθηκε προ 4,5 δισ.ετών, τότε έχει συμπληρώσει περίπου 250 περιστροφές γύρω από το κέντρο του γαλαξία μας.

5.-Κίνηση ηλίου-γής στην τοπική ομάδα γαλαξιών.. Μία άλλη κίνηση είναι αυτή η οποία εκτελείται από τον ίδιο τον γαλαξία μας πλέον, ο οποίος φυσικά συμπαρασύρει ήλιο και γή. Αναφέρθηκε στην εισαγωγή ότι ο γαλαξίας μας ευρίσκεται μέσα σε μια ομάδα άλλων γαλαξιών 30 τον αριθμό οι οποίοι έχουν κοινή καταγωγή και εξουσιάζονται από κοινές φυσικές κινήσεις. Η ακτινική ταχύτητα του γαλαξία μας ο οποίος φαίνεται ότι κινείται μέσα στην τοπική ομάδα των γαλαξιών αυτών πρός το υποτιθέμενο κέντρο x ανέρχεται σε 266 χιλ/δευτ.

Ο πλανήτης μας στην ιστορία του κινείται συνεχώς σε όλο και διαφορετικά τμήματα του σύμπαντος,μέρη από τα οποία ποτέ πια δεν θα ξανασυναντήσει αυτός αλλά και όλοι οι άλλοι αστέρες και πλανήτες.

Γιάννης Κολιοπουλος

τ.α’  σελ 24-26

© 1997

=============

Η ΣΕΛΗΝΗ

Η  ΣΕΛΗΝΗ

                        ------------------------------------------------

Γενικά στοιχεία. Η Σελήνη είναι ο φυσικός δορυφόρος της γής ο οποίος περιστρέφεται γύρω της σε μια ελλειπτική τροχιά. Η λέξη  δορυφόρος προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα δορυφορώ που κατά μια εκδοχή σημαίνει υπηρετώ κάποιον από κοντά. Οι δορυφόροι είναι οι αχώριστοι σύντροφοι των πλανητών κατά την αέναο κίνησή τους γύρω από τον ήλιο.

Μέγεθος και τροχιά. Η διάμετρος της Σελήνης ανέρχεται σε 3.473 χιλιόμετρα και είναι από τους μεγαλύτερους σε όγκο δορυφόρους ο τέταρτος κατά σειράν μεγέθους μετά από τον Γανυμήδη και την Καλλιστώ του Διός και τον Τιτάνα του Κρόνου. Επειδή όμως ο λόγος  των διαμέτρων Γής-Σελήνης είναι σχετικά μικρός (12.756 χιλ/3.473 χιλ) είναι η μοναδική περίπτωση στο ηλιακό μας σύστημα αν εξαιρέσουμε το ζευγάρι Πλούτωνος-Χάροντος όπου τα δύο αυτά σώματα όταν παρατηρώνται από μακριά, δίδουν την εντύπωση διπλού πλανήτη. Όπως αναφέραμε ,η τροχιά της Σελήνης είναι έλλειψη, την μια εστία της οποίας κατέχει η γή.  Τα δύο άκρα της τροχιάς του δορυφόρου μας καλούνται περίγειο ή περικύνθιο (το κοντυνότερο) και απόγειο ή αποκύνθιο (η πιό απομακρυσμένη θέση).

Απόσταση, περιστροφή γύρω από άξονα. Η μέση απόσταση της Σελήνης από την γή ανέρχεται στα 384.400 χιλιόμετρα περίπου, είναι δηλαδή κάτι λιγώτερο από 60 γήινες ακτίνες.  Απόσταση σχετικά πολύ μικρή άν συγκριθεί με τις αποστάσεις των άλλων κοντυνών μας ουρανίων σωμάτων.  ( ο αστεροειδής Έρως μας πλησιάζει στα 23 εκατ.χιλ. η Αφροδίτη στα 39 εκατ.χιλ. και ο Άρης στα 56 εκατ.χιλ. ωρισμένες μόνο φορές ). Όταν η Σελήνη είναι στο περίγειο η απόσταση ελαττώνεται στα 363.000 χιλ. περίπου, ενώ στο απόγειο αυξάνεται στα 402.000 χιλ. περίπου. Τα απόγεια και τα περίγεια δεν είναι σταθερά γιατί η διαγραφόμενη τροχιά της Σελήνης είναι πολύ περίπλοκη. Αυτό οφείλεται στις παρελκτικές δυνάμεις του ηλίου κατά κύριο λόγο και μετά της γής και των κοντυνών πλανητών. Οι ισχυρές ελκτικές δυνάμεις της γής στη σελήνη από δισεκατομμυρίων ετών είχαν σαν αποτέλεσμα την δραματική επιβράδυνση του χρόνου περιστροφής της γύρω από τον άξονά της που σε συνδυασμό με τους όγκους των δυο σωμάτων, εξισορρόπησαν το ημερονύκτιο της σελήνης στον ίδιο χρόνο με αυτόν που απαιτείται για μια περιστροφή της γύρω από τη γή, χρόνος ίσος με 27,32 ημέρες.  Η  εκκεντρότης της τροχιάς της Σελήνης είναι 0,055 χιλιοστά.

Μάζα. Η συνολική μάζα του δορυφόρου μας είναι 129.631.800.000.000.000.000 τόννοι και καταλαμβάνει μια έκταση 42.000.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων περίπου όσο η ήπειρος της Αμερικής. Το σχήμα της Σελήνης δεν είναι τελείως κυκλικό, αλλά για την ακρίβεια απιδοειδές.

Φαινόμενη διάμετρος. Λόγω της κοντυνότητος με την γή είναι το μοναδικό ουράνιο σώμα που παρουσιάζει δια γυμνού οφθαλμού δίσκο (φαινομένη διάμετρο) μαζί με τον ήλιο, ενώ για να παρατηρηθεί φαινομένη διάμετρος στους πλανήτες απαιτούνται οπτικά μέσα  (κυάλια,τηλεσκόπια).   Η φαινομένη διάμετρος της Σελήνης είναι περίπου μισή μοίρα (32' πρώτα λεπτά) με διακυμάνσεις ανάλογα την απόσταση.        ( περίγειο=32',54" , απόγειο= 28',56" κατά προσέγγιση).  Τόση περίπου είναι και η φαινόμενη  διάμετρος  του ηλιακού δίσκου.

Θερμοκρασίες.  Η Σελήνη στερείται παντελώς ατμόσφαιρας, γεγονός που οφείλεται στην μικρή της βαρύτητα η οποία δεν μπορεί να συγκρατήσει τα μόρια των αερίων τα οποία θα διέφευγαν στο διάστημα.  Η διαπίστωση αυτή σχετίζεται με την ταχύτητα διαφυγής.  Για να δυνηθεί ένα σώμα π.χ διαστημόπλοιο να αποσπασθεί από την έλξη της Σελήνης και να ταξιδεύσει στο διάστημα απαιτείται να αναπτύξει ταχύτητα 2,4 χιλ/δευτερόλεπτο, ενώ για την γή ανέρχεται σε 11,2 χιλ/δευτερόλεπτο. Λόγω της μικρής της μάζας η επιφανειακή της βαρύτητα ανέρχεται στο 1/7 της γηίνης, δηλαδή ένα σώμα βάρους 70 κιλών μεταφερόμενο στη Σελήνη θα ζύγιζε μόλις 10 κιλά.  Λόγω της ελλείψεως ατμόσφαιρας, η παρατηρουμένη θερμοκρασία υφίσταται ακραίες διακυμάνσεις.  Στα μέρη της επιφάνειάς της που εκτίθενται στο ηλιακό φώς σημειώνεται θερμοκρασία της τάξεως των +135 βαθμών C, ενώ εκεί που απλώνεται η σκιά κατέρχεται απότομα χωρίς διακύμανση στους -150 βαθμούς C. Το ότι η Σελήνη δεν έχει ατμόσφαιρα είναι εύκολο να διαπιστωθεί και με μία οπτική παρατήρηση. Κατά την διάρκεια των επιπροσθήσεων ( η απόκρυψη αστέρος ή πλανήτη από τον σεληνιακό δίσκο ), αυτή γίνεται τελείως ξαφνικά και απότομα ενώ στην περίπτωση κατά την οποία υπήρχε έστω και κάποια πολύ αραιή ατμόσφαιρα αυτή η απόκρυψη θα γινόταν σταδιακά. Τα παρατηρούμενα χαρακτηριστικά της επιφανείας της Σελήνης παραμένουν σαφή και αναλλοίωτα με την πάροδο του χρόνου. Ακόμα δεν έχει παρατηρηθεί καμία μεταβολή ούτε και με την λεπτομερή μέθοδο της φασματοσκοπικής αναλύσεως, πλην ωρισμένων μεμονωμένων εξαιρέσεων όπου παρατηρήθηκαν μεταβολές σε ωρισμένους κρατήρες (Αλφόνσος, Λινναίος, Μεσσιέ ) οι οποίες είναι δυνατόν να οφείλονται στην ύπαρξη κάποιας ηφαιστειακής δραστηριότητος.

Άλβεδο. Η γή,η σελήνη και οι άλλοι πλανήτες όπως και οι δορυφόροι των είναι σώματα ετερόφωτα δηλαδή ανακλούν το ηλιακό φώς. Ο αραβικός όρος άλβεδον (albedo)  που χρησιμοποιείται διεθνώς δηλώνει το ποσοστό εκείνο του ηλιακού φωτός το οποίον ανακλάται από ένα σκιερό σώμα. Το άλβεδον της σελήνης είναι πολύ χαμηλό και ανέρχεται σε 7%.  Αυτό σημαίνει ότι  ανακλάται στο διάστημα μόνο αυτό το ποσοστό του ηλιακού φωτός σε σχέση με το λαμβανόμενο από τον ήλιο που ισούται με την μονάδα. Το χαμηλό άλβεδο οφείλεται στη σύνθεση της σεληνιακής επιφανείας που αποτελείται από βράχους και βασάλτη κυρίως. Το αναφερθέν ποσοστό αφορά τον μέσο όρο του ανακλώμενου φωτός. 

Το φώς το οποίο λαμβάνουμε από την σελήνη υφίσταται μεγάλες μεταβολές ανάλογα με την φάση της.  Κατά την πανσέληνο το φαινόμενό της μέγεθος (m) είναι -12,7 (το ανώτερο δυνατό). Συγκρινόμενο με το φαινόμενο μέγεθος του ηλίου(-26 περίπου), ευρίσκωμε ότι η λαμπρότητα της πανσελήνου είναι 500.000 φορές ασθενέστερη από την ηλιακή.  Κατά τις φάσεις των τετάρτων όμως κατά μέσον όρο ελαττώνεται 10 φορές από αυτήν της πανσελήνου, γεγονός που οφείλεται στην τοπογραφία του δορυφόρου μας και συγκεκριμένα στην κατανομή των σκιερών εκτάσεων μεταξύ ανατολικού και δυτικού ημισφαιρίου.

Η πυκνότητα των υλικών τα οποία αποτελούν την σελήνη, ευρίσκεται ότι κυμαίνεται στα 3,3 γραμμάρια/κυβικό εκατοστό, ενώ της γής είναι 5,5 γραμμάρια /κυβικό εκατοστό.

Ορατότητα από τη γή.   Για έναν παρατηρητή, η σελήνη όπως και ο ήλιος φαίνεται να διατρέχει εντός ενός χρονικού διαστήματος 27,32 ημερών την εκλειπτική κινούμενη με φορά εκ Δυσμών προς Ανατολάς και προβαλλόμενη μέσα στους 12 εκλειπτικούς αστερισμούς.  Το πιο πάνω χρονικό διάστημα  λέγεται και αστρικός μήνας  ο οποίος με άλλες λέξεις είναι το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ δύο διαδοχικών αποκαταστάσεων της σελήνης στον ίδιο απλανή αστέρα που

ΚΟΛΙΟΠΟΥΛΟΣ

φαίνεται ότι προβάλλεται. Αυτός ακριβώς είναι και ο πραγματικός χρόνος ο οποίος απαιτείται για μια πλήρη περιφορά της γύρω από τη γή. Η τροχιά της σελήνης παρουσιάζει μια κλίση  +,- 5 μοιρών ως πρός το επίπεδο της τροχιάς της γής και έχει σαν αποτέλεσμα φαινομενικά να σχηματίζει   γωνία με το επίπεδο της εκλειπτικής.  Όπως είναι φυσικό, δύο φορές κατά τη διάρκεια του αστρικού μηνός, η τροχιά της σελήνης τέμνει την εκλειπτική σε δύο σημεία που λέγονται σύνδεσμοι.  Όταν η σελήνη συναντά την εκλειπτική κινούμενη βορειότερα αυτής, ευρίσκεται στον αναβιβάζοντα σύνδεσμο (συμβολίζεται με Ω), ενώ η αντίστοιχη τομή με νότια κατεύθυνση της σελήνης καλείται καταβιβάζων σύνδεσμος (συμβολίζεται με Ο).  Η νοητή ευθεία γραμμή που συνδέει τους δύο συνδέσμους λέγεται γραμμή των αψίδων η οποία δεν παραμένει σταθερή κατά την διάρκεια δύο διαδοχικών περιφορών της σελήνης.  Όταν κατά την περιφορά του ο δορυφόρος μας ευρεθεί να είναι σε ευθεία γραμμή με τον ήλιο και τη γή και πολύ κοντά στους συνδέσμους αυτούς, τότε και μόνον τότε συμβαίνουν εκλείψεις σεληνιακές ή ηλιακές οι οποίες θα εκτεθούν πιό κάτω.

Η σελήνη περιφέρεται γύρω από τη γή, αλλά συγχρόνως και η γή περιφέρεται γύρω από τον ήλιο. Στην πραγματικότητα η μορφή της τροχιάς της σελήνης δεν είναι έλλειψη αλλά κατά την διάρκεια ένος έτους λαμβάνει μια σπειροειδή μορφή κινούμενη πέριξ του κοινού κέντρου βάρους γής-σελήνης με πολύπλοκο τρόπο.

Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ο παρατηρητής στην γή να διαπιστώνει ότι μεταξύ δύο διαδοχικών σεληνιακών φάσεων π.χ δύο φάσεων νέας σελήνης δεν μεσολαβεί χρόνος 27 ημερών,7 ωρών και 43 λεπτών, αλλά  ένας επιπρόσθετος  χρονος που συνολικά ανέρχεται σε 29 ημέρες 12 ώρες και 44 λεπτά που καλείται συνοδικός μήνας. Ο συνοδικός μήνας έχει σχέση με τις φάσεις της σελήνης τις οποίες και περιγράφουμε.

Σεληνιακές φάσεις. Όταν τα τρία σώματα ήλιος-σελήνη και γή ευρεθούν σε ευθεία γραμμή με την σελήνη στη μέση, τότε έχουμε σύνοδο  ή συζυγία . Ο  δορυφόρος μας είναι προς το μέρος του ηλίου και δέν φαίνεται. Ειναι η φάση της νέας σελήνης που την λαμβάνουμε σαν αφετηρία μετρήσεως των συνοδικών μηνών. Εαν τότε συμβεί η σελήνη να ευρεθεί κοντά στην εκλειπτική, θα συμβεί έκλειψη σελήνης μερική ή ολική,  ορατή από ωρισμένα γεωγραφικά πλάτη.  Μια ή δύο ημέρες αργότερα, διακρίνουμε την σελήνη με μορφή δρεπανοειδούς μηνίσκου αμέσως μετά το ηλιοβασίλεμα στον δυτικό ορίζοντα, μηνίσκος που με την πάροδο των ημερών ολοένα και πλαταίνει.

Μετά από πάροδο 7 ημερών και 9 ωρών από την νέα σελήνη, ο δορυφόρος μας σχηματίζει γωνία 90 μοιρών με τη γή στην κορυφή της γωνίας. Είναι η φάση του α' τετάρτου κατά την οποία η σελήνη φαίνεται ακριβώς φωτισμένη κατά το ήμισυ. Η νοητή ευθεία γραμμή η οποία χωρίζει το φωτεινό από το σκοτεινό τμήμα λέγεται ορίζουσα.  Η ορίζουσα  δεν είναι ευθεία γραμμή λόγω των ανωμαλιών του σεληνιακού εδάφους. Κατά τη φάση του α' τετάρτου η σελήνη ανατέλλει το μεσημέρι και δύει τα μεσάνυκτα. 

Ενώ κινείται η σελήνη επί της τροχιάς της το ορατό της τμήμα δέχεται περισσότερο ηλιακό φώς και παρουσιάζει αμφίκυρτη όψη.  Άλλες 7 ημέρες και 9 ώρες από το α' τέταρτο και η σελήνη έρχεται σε ευθεία γραμμή σε σχέση με τον ήλιο καί με τη γή στη μέση. Η θέση αυτή λέγεται αντίθεση ή αντιζυγία. Τότε το ορατό ημισφαίριο της σελήνης φαίνεται ολόκληρο και έχουμε πανσέληνο. Ο δορυφόρος μας ανατέλλει κατά την δύση του ηλίου και δύει κατά την ανατολή του. Εάν τότε η σελήνη συναντήσει το επίπεδο της γήινης τροχιάς, θα εισέλθει στην σκιά της γής και θα συμβεί έκλειψη  σελήνης.

ΚΟΛΙΟΠΟΥΛΟΣ

Οι φάσεις από εδώ και πέρα εκτελώνται κατά την αντίθετη φορά. Μετά από 7 ημέρες και 9 ώρες η σελήνη σχηματίζει γωνία 270 μοιρών σχετικά με γή και ήλιο ερχόμενη πάλι σε τετραγωνισμό στη φάση του τελευταίου τετάρτου. Ανατέλλει τα μεσάνυκτα και δύει το μεσημέρι.

Και για συμπλήρωση του πλήρους κύκλου των 360 μοιρών έρχεται πάλι σε μηνοειδή μορφή μέχρις ότου χαθεί μέσα στην πρωινή ηλιακή φωταύγεια.

Υπάρχει μια αλληλουχία των συνοδικών μηνών με το ηλιακό έτος βάσει της οποίας ανά τακτά χρονικά διαστήματα 6.940 ημερών ή 235 συνοδικών μηνών επαναλαμβάνονται οι ίδιες σεληνιακές φάσεις. Αυτός ο κύκλος των 19 ετών ονομάζεται κύκλος του Μέτωνος  από τον αρχαίο Έλληνα αστρονόμο Μέτωνα τον Αθηναίο (5ος αιώνας π,Χ) ο οποίος και τον εισήγαγε θέλοντας να βελτιώσει το Αθηναικό ημερολόγιο.

 Ένα αξιοσημείωτο και ωραίο φαινόμενο παρατηρείται όταν η σελήνη έχει μορφή μηνίσκου. Τότε διακρίνεται η υπόλοιπη σκοτεινή της επιφάνεια φωτισμένη με ένα σκούρο σταχτύ φώς που λέγεται τεφρώδες φώς επειδή φαίνεται σαν τη στάχτη. Η εξήγηση αυτού του φαινομένου που πρώτος την εισηγήθηκε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι τον 15ον αιώνα είναι η εξής:  Όπως εμείς λαμβάνουμε σεληνιακό φώς, έτσι και η σελήνη φωτίζεται με γήινο φώς αλλά με δύο διαφορές. Η πρώτη είναι οτι η γή φαίνεται από τη σελήνη τρείς φορές πιό μεγάλη και με μεγαλύτερο άλβεδο (45%). Η δεύτερη διαφορά είναι ότι για έναν παρατηρητή στη σελήνη οι φάσεις της γής εκτελώνται ακριβώς αντίστροφα. Π.χ στη φάση της νέας σελήνης έχωμε " πανγήινο " ενώ στη φάση της πανσελήνου "νέα γή."  Το τεφρώδες φώς είναι η αντανάκλαση του γηίνου φωτός από τη σελήνη στη γή.

 Όπως ο ήλιος στην κίνησή του στην εκλειπτική παρουσιάζει  διαφορετικές γωνίες και ύψη από τον ορίζοντα, κατά όμοιο τρόπο κάθε συνοδικό μήνα έχουμε διαφορετικές τοποθετήσεις της σελήνης στον ουρανό.  Η θέση του νέου μηνίσκου την άνοιξη ευρίσκεται αρκετά κάθετα στον δυτικό ορίζοντα με αποτέλεσμα αυτός να φαίνεται με μεγάλη κλίση.  Επίσης η πανσέληνος του θέρους παρουσιάζεται αρκετά χαμηλά,  ενώ η του χειμώνα πολύ ψηλά στον ουρανό μας.

Όπως είπαμε πιό πάνω,η κίνηση της σελήνης είναι πολύ περίπλοκη και δίκαια χαρακτηρίζεται ως "το κακό παιδί του διαστήματος". Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να χρησιμοποιούμε και άλλους μήνες εκτός από τον αστρικό και συνοδικό. Άς τους εξετάσουμε με συντομία.

α)Τροπικός μήνας.  Καλείται ο χρόνος μεταξύ δύο διαδοχικών διαβάσεων της σελήνης από το εαρινό ισημερινό σημείο γ και ισούται με 27 ημέρες 7 ώρες 43 λεπτά και 4,7 δευτ. Η διαφορά αυτή με τον αστρικό μήνα οφείλεται στη μετατόπιση του εαρινού ισημερινού  σημείου γ λόγω της μεταπτωτικής κινήσεως της γής.

 ή συνδεσμικός μήνας. Είναι ο  χρόνος ο οποίος  μεσολαβεί στις δύο διαδοχικές διαβάσεις της σελήνης από τον ίδιο σύνδεσμο της τροχιάς της και ισούται με 27 ημέρες 5 ώρες 5 λεπτά και 35,77 δευτ.

γ)Ανωμαλιακός μήνας. Ο χρόνος που μεσολαβεί σε δύο διαδοχικές διαβάσεις της σελήνης από το περίγειο της τροχιάς της και ισούται με 27 ημέρες 13 ώρες 18 λεπτά και 33,1 δευτ.

Η σελήνη κατά τη διάρκεια μιάς περιφοράς της, στρέφει πάντα πρός τη γή το ένα της ημισφαίριο το οποίο και είναι ορατό, ενώ το άλλο δεν μπορούμε ποτέ να το δούμε από την επιφάνεια της γής. Αυτό οφείλεται στον απλούστατο λόγο ότι η σελήνη περιστρέφεται αργά γύρω από τον άξονά της στο ίδιο χρονικό διάστημα με αυτό που διαρκεί ο αστρικός μήνας. Αυτή η εξίσωση των δύο παραμέτρων φαίνεται ότι οφείλεται σε κοσμογονικούς λόγους που έχουν σχέση με τη δημιουργία της.

Ένα άλλο αξιοσημείωτο γεγονός είναι το ότι ένας παρατηρητής μπορεί να δεί όχι μόνον το 50% της σεληνιακής επιφανείας, αλλά περιστασιακά ακόμα ένα ποσοστό 9% επί πλέον κατόπιν λεπτομερών παρατηρήσεων ωρισμένων περιοχών που ευρίσκονται κοντά στά χείλη του σεληνιακού δίσκου. Είναι οι λεγόμενες λικνίσεις οι οποίες είναι τριών ειδών και που οφείλονται σε τροχιακά αίτια,τόσον της τροχιάς της σελήνης,όσον και της τροχιάς της γής. Η σελήνη φαίνεται ότι λικνίζεται κατά μήκος και κατά πλάτος επειδή η τροχιά της γύρω από τη γή είναι ελλειπτική και στο ότι ο άξονάς της δεν είναι κάθετος στο επίπεδο της τροχιάς της. Επίσης έχουμε την ημερήσια λίκνιση που οφείλεται στην περιστροφή της γής και την φυσική λίκνιση που οφείλεται στο σφαιρικό σχήμα της γής.

Κατά την μηνιαία κίνηση της σελήνης στον ουράνιο θόλο μεταξύ των διαφόρων αστέρων και πλανητών δημιουργώνται πολλές φορές στον παρατηρητή ωραίες εντυπώσεις. Πιό συγκεκριμένα :

α) Όταν η σελήνη φαίνεται ότι πλησιάζει αρκετά κοντά έναν αστέρα (σε φαινομένη απόσταση ολίγων μοιρών ή και δευτερολέπτων τόξου), τότε αυτή η προσέγγισις καλείται σύνοδος και είναι μια καλή μέθοδος για τον αδαή παρατηρητή να γνωρίσει τα ονόματα των διαφόρων αστέρων ή και πλανητών που έρχονται κοντά στη σελήνη, αφού προηγουμένως συμβουλευθεί μια αστροεφημερίδα που προλέγει το φαινόμενο.

β) Ακόμα ωραιότερο είναι το φαινόμενο των επιπροσθήσεων.  Όταν η σελήνη κατά την φαινομένη της πορεία στον ουρανό τύχει να περάσει μπροστά από έναν αστέρα ή πλανήτη, τότε τον αποκρύπτει. Το φαινόμενο αυτό λέγεται επιπρόσθηση ,ο χρόνος της οποίας αρχίζει με την ακαριαία εξαφάνιση του αστέρος στο ανατολικό χείλος του δίσκου και λήγει με την επανεμφάνισή του στο δυτικό με αιφνίδιο τρόπο επειδή δεν υπάρχει ατμόσφαιρα στην σελήνη.  Και τα δύο αυτά φαινόμενα αποτελούν μια λαμπρή ενασχόληση για όσους ασχολούνται με την αστροφωτογράφηση.

Ε Κ Λ Ε Ι Ψ Ε Ι Σ.

Τόσο η γή όσο και η σελήνη είναι σώματα ετερόφωτα τα οποία και ρίχνουν πίσω τους σκιά που έχει  κωνική  μορφή.  Εαν συμβεί να συμπέσουν στο ίδιο επίπεδο οι τροχιές των δύο σωμάτων γής και σελήνης, τότε συμβαίνουν εκλείψεις είτε ηλίου, είτε σελήνης με την προυπόθεση ο ήλιος και η γή και η σελήνη να ευρεθούν σε ευθεία γραμμή.  Εκλείψεις συμβαίνουν σε όλα τα σκιερά σώματα του πλανητικού μας συστήματος, εδώ όμως θα ασχοληθούμε με τις εκλείψεις που προκαλούνται από τη γή και από την σελήνη.

α)ΕΚΛΕΙΨΕΙΣ  ΣΕΛΗΝΗΣ

Όταν ο δορυφόρος μας ευρίσκεται σε αντίθεση κατά την φάση της πανσελήνου ,ο ήλιος ,η γη και η σελήνη ευρίσκονται σε ευθεία γραμμή. Η γή πίσω της ρίχνει μια κωνικού σχήματος σκιά το μήκος της οποίας κατά περίπτωση υπερβαίνει το 1.382.500 χιλ, ένα μήκος 217 φορές μεγαλύτερο από την γήινη ακτίνα. Η απόσταση της σελήνης δεν υπερβαίνει τα 406.000 χιλ. και έτσι αναπόφευκτα εισέρχεται στην σχηματισθείσα σκιά της γής. Η προβολή της σκιάς  στο διάστημα για την απόσταση της σελήνης έχει σχήμα κύκλου.  Θεωρητικά σχηματίζονται 2 ομόκεντροι κύκλοι. Ο πρώτος κύκλος είναι η περιοχή της σκιάς και ο δεύτερος λιγώτερο έντονα σκιασμένος μας παριστάνει την έκταση της παρασκιάς.  Η σελήνη κατά την τροχιά της ενίοτε συναντά τους δύο κύκλους και τους τέμνει σε διάφορα μήκη χορδών. Εάν συμβεί η χορδή της τροχιάς της να διέλθει ακριβώς από το σκιώδες κέντρο, τότε θα έχωμε μια από τις καλύτερες σκοτεινότερες εκλείψεις.

Αν η σελήνη διέλθει εντός των ορίων σκιάς και παρασκιάς, θα συμβεί μερική έκλειψη  και άν τέλος διασχίσει μόνο τον κύκλο της παρασκιάς, τότε το φαινόμενο θα είναι πολύ περιωρισμένο καθώς η έκλειψη αυτή θα είναι έκλειψη παρασκιάς και απλά η σελήνη δεν θα φαίνεται πολύ φωτεινή.

Η ανώτερη χρονική διάρκεια μιας ολικής εκλείψεως σελήνης δεν μπορεί να υπερβεί τις 2,5 ώρες. Κατά την είσοδο στην σκιά η σελήνη κρύβεται  σταδιακά έως ότου χαθεί ο φωτισμός από τον ήλιο. Τότε ο δορυφόρος μας φαίνεται σκοτεινός και οι γύρω αμυδροί αστέρες γίνονται ευκρινώς ορατοί. Κατά την διάρκεια της ολικής εκλείψεως η σελήνη παίρνει  ένα από τα ωραιότερα χρώματα που μπορεί να δώσει ο φυσικός ζωγράφος, ένα χρώμα κεραμιδί με κόκκινη ώχρα σαν το αίμα. Αυτός ο χρωματισμός οφείλεται στην ατμόσφαιρα της γής.  Οι ηλιακές ακτίνες συναντούν τα ατμοσφαιρικά στρώματα και στη συνέχεια διαθλώνται στη  σελήνη, εάν δε συμβεί να υπάρχει μεγάλη φόρτιση της γήινης ατμόσφαιρας τότε ο κοκκινωπός χρωματισμός θα είναι πιό σκούρος. Η έκλειψις της 17/8/1989 χαρακτηρίσθηκε ως η σκοτεινότερη του 20ου αιώνα διότι εκείνη την εποχή είχαμε μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου Pinnatubo στις Φιλιππίνες που είχε σαν αποτέλεσμα την υπερφόρτιση της ατμόσφαιρας από τα προιόντα της εκρήξεως αυτής.

Με τη λήξη της ολικής φάσεως η σελήνη εξέρχεται της σκιάς και κατόπιν της παρασκιάς και αποκαθίσταται ο φωτισμός της.  Κατά μέσον όρο δύναται να συμβούν σε ένα έτος τρείς σεληνιακές εκλείψεις οι οποίες είναι ορατές από όλο το γήινο ημισφαίριο που έχει νύκτα.   Ο  τόπος εκείνος της γής εις τον οποίον το μέγιστο της εκλείψεως θα συμβεί όταν η σελήνη διέλθει απο τον κατακόρυφο (ζενίθ ) του τόπου λέγεται καλλίστη περιοχή.  Μέγεθος σεληνιακής εκλείψεως  λέγεται η απόσταση του περάσματος της σελήνης δια μέσου της σκιάς της γής άν διαιρεθεί με την φαινομένη της διάμετρο.

Γιά να συμβεί μια ολική έκλειψη σελήνης, θα πρέπει η απόστασή της από την γραμμή των δεσμών ( δεσμός λέγεται το σημείο της τομής της τροχιάς της Σελήνης με την εκλειπτική ) να μην ξεπερνά τα 21' λεπτά της μοίρας. Άν η απόσταση κυμαίνεται από 21'-32' η έκλειψη θα είναι ή ολική ή μερική αναλόγως των αποστάσεων γής και σελήνης. Οπωσδήποτε όμως θα είναι μερική όταν η εν λόγω απόσταση  κυμαίνεται από 32'-52'.  Άν ο δορυφόρος μας ευρεθεί επάνω από 1 μοίρα και 3' από την εκλειπτική , έκλειψη είναι αδύνατον να συμβεί.

   

β) ΕΚΛΕΙΨΕΙΣ ΗΛΙΟΥ

Ο δορυφόρος μας κατά την φάση της νέας σελήνης (νουμηνίας), διέρχεται πρός το μέρος του ηλιακού  δίσκου και γι αυτό το λόγο είναι εντελώς αόρατος. Τότε ο ήλιος, η σελήνη και η γή ευρίσκονται σε ευθεία γραμμή με την σελήνη στην μέση. Εάν συμβεί να συμπέσουν τα επίπεδα των τροχιών γής και σελήνης, (ότι δηλ.η σελήνη διέρχεται επάνω στην εκλειπτική), τότε ο δορυφόρος μας θα φανεί ότι κινείται μπροστά απο τον ήλιο και να τον σκεπάζει. Οι ηλιακές εκλείψεις προξενούσαν δέος και φόβο στους αρχαίους λαούς που τις θεωρούσαν προαγγέλους δυσαρέστων γεγονότων και καταστροφών. Μαζί με τις διάφορες δεισιδαιμονικές δοξασίες των διαφόρων λαών,οι αρχαίοι ιερείς των Χαλδαίων της Βαβυλώνος ανεκάλυψαν ένα σπουδαίο εμπειρικό κύκλο κατά τον οποίο εντός χρονικού διαστήματος 18 ετών και 11 ημερών ή ανά  223 σεληνιακούς μήνες επαναλαμβάνονται οι ίδιες ηλιακές εκλείψεις, όχι όμως στον ίδιο τόπο της γής.

Ο κύκλος αυτός ονομάζεται Σάρος.  Ένας  Σάρος περιέχει συνολικά 70 εκλείψεις , 41 ηλίου και 29 σελήνης.  Ο Θαλής ο Μιλήσιος κατά μια εκδοχή φαίνεται οτι κατείχε αυτή την εμπειρική σχέση αφού προείπε μια ηλιακή έκλειψη που συνέβη στις 28 Μαίου του 585 π.Χ, η οποία κατά την παράδοση έτρεψε σε φυγή σε μια μάχη τους Πέρσες έναντι των Ελλήνων. Βέβαια, άν παραμερίσουμε αυτές τις δοξασίες, διαπιστώνουμε οτι και στις ημέρες μας ακόμα το φαινόμενο μιάς ολικής  ηλιακής εκλείψεως προξενεί φόβο και δέος.

Εντελώς ξαφνικά κατά την ημέρα, ο ήλιος σταδιακά τρώγεται και εξαφανίζεται από ένα μαύρο στρογγυλό σώμα. Η θερμοκρασία του περιβάλλοντος μειώνεται απότομα και οι λαμπρότεροι αστέρες του ουρανού εμφανίζονται, ενώ τα διάφορα ζώα καταλαμβάνονται από φοβερή ανησυχία. Ένα ανεξήγητο φαινόμενο που παρατηρείται είναι ότι οι εξωτερικοί τοίχοι των σπιτιών παρουσιάζουν ένα κυματισμό όμοιο με αυτόν του νερού. Εντυπωσιακός είναι και ο χρωματισμός των νεφών. Μετά από όλα αυτά σε λίγα λεπτά αποκαθίσταται η φυσική τάξις των πραγμάτων και ο ηλιακός δίσκος επανεμφανίζεται αφού προηγουμένως δείξει το υπέροχο στέμμα του. Μια ολική ηλιακή έκλειψη οπουδήποτε και να συντελεσθεί, συγκεντρώνει το παγκόσμιο ενδιαφέρον των αστρονόμων, των επιστημόνων και όχι μόνον. Χιλιάδες άνθρωποι την ημέρα "μηδέν" ταξιδεύουν στα "τυχερά" εκείνα σημεία της υδρογείου από όπου θα φανεί η έκλειψη.  Όπως είπαμε, κατά την ολική έκλειψη της σελήνης, ο δορυφόρος μας εισέρχεται  μέσα στην γήινη σκιά την οποία και διασχίζει μέσα σε αρκετό χρονικό διάστημα. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στην περίπτωση των ηλιακών εκλείψεων διότι η σελήνη λόγω των μικρών της διαστάσεων δεν μπορεί να καλύψει όλη τη γή μέσα στη σκιά της. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο σκιερός κώνος της σελήνης ή καλύτερα η άκρη του κώνου σαρώνει ωρισμένα γεωγραφικά πλάτη. Για αυτό το λόγο, σπανίζει αρκετά να συμβεί στον ίδιο τόπο ηλιακή έκλειψη.  Μέσα σε ένα έτος μπορεί να συμβούν 7 ηλιακές και μόνον 3 σεληνιακές εκλείψεις.

Παρ' όλα αυτά δημιουργείται η εντύπωση ότι oι σεληνιακές εκλείψεις συμβαίνουν συχνότερα. Το πλάτος της σκιερής ζώνης μεταβάλλεται ανάλογα με το είδος της εκλείψεως, ενώ η νοητή γραμμή η οποία διέρχεται από τους τόπους εκείνους που ευνοούνται σε καλύτερη οπτική θέση καλείται κεντρική γραμμή η οποία και διχοτομεί την σκιερή ζώνη. Το πάχος της ανέρχεται σε 120 χιλιόμετρα περίπου. Ανάλογα με το είδος των ηλιακών εκλείψεων, διακρίνουμε τις εξής περιπτώσεις :

1-Ολικές εκλείψεις ηλίου. Υποθέτουμε ότι η σελήνη ευρίσκεται σε σύνοδο με τον ήλιο (νέα σελήνη) και ότι είναι επάνω στην  εκλειπτική.  Επί πλέον, είναι στό περίγειό της δηλαδή. το πλησιέστερο σημείο ως πρός τη γή.

Εαν τότε η γή ευρεθεί στο αφήλιο της τροχιάς της ή κοντά σε αυτό η φαινόμενη διάμετρος του ηλιακού δίσκου θα είναι μικρότερη από αυτήν της Σελήνης. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι τον Ιανουάριο η φαινομένη διάμετρος του ηλίου είναι 32',32"(περιήλιο) και στο αφήλιο μειώνεται σε 31',28" (Ιούλιος). Από την άλλο μέρος η φ.δ της σελήνης στο περίγειό της είναι 33',34" ενώ στο απόγειο είναι 29',22". Ο συνδυασμός μικρότερη φ,δ ηλίου και μεγαλύτερη φ.δ σελήνης θα έχει σαν αποτέλεσμα ότι σε λίγα λεπτά η σελήνη θα αποκρύψει εντελώς τον ήλιο καθ' όσον σε αυτή την περίπτωση η φαινομένη της διάμετρος υπερβαίνει αυτήν του ηλίου. Κατά την στιγμή της ολικής φάσεως,  ο χρόνος της οποίας εξαρτάται από το γεωγραφικό πλάτος της περιοχής και ο οποίος κυμαίνεται από 4-8 λεπτά της ώρας το ανώτερο, τότε και μόνον τότε παρατηρείται ένα από τα ωραιότερα φαινόμενα που προσφέρει η φύση.

Πρόκειται για την μοναδική ευκαιρία κατά την οποία γίνεται ορατό το εξωτερικό  τμήμα της ηλιακής ατμόσφαιρας το λεγόμενο στέμμα το οποίο λέγεται έτσι γιατί μοιάζει με στεφάνι που περιβάλλει τον ηλιακό δίσκο. Ο ανυπέρβλητος πρασινωπός φωτισμός του καθώς και οι θυσανοειδείς απολήξεις του στον γκρίζο ουρανό το καθιστούν καταπληκτικό φαινόμενο. Επειδή ο σεληνιακός δίσκος δεν είναι λείος αλλά ανώμαλος λόγω φυσικών προεξοχών (βουνά), παρουσιάζεται ένα στιγμιαίο έξοχο φαινόμενο, τα λεγόμενα κομβολόγια του Bailly . Καθώς μετακινείται η σελήνη δημιουργούνται μερικές φωτεινές αλυσίδες τα οποία μοιάζουν σαν φωτεινά περιδαίρια μέσα σε στιγμιαία χρονικά διαστήματα. Επειδή στο νότιο χείλος της σελήνης υπάρχουν ψηλά όρη δημιουργώνται κοιλώματα και προεξοχές με αποτέλεσμα για δευτερόλεπτα οι ηλιακές ακτίνες  να διαπερνούν την μαύρη σεληνιακή καλύπτρα. Επί πλέον παρατηρώνται στην ηλιακή ατμόσφαιρα οι φωτεινές προεξοχές, πύρινοι σχηματισμοί που περιβάλλουν τον μαύρο σεληνιακό δίσκο.

2.-Μερική έκλειψη ηλίου. Οι τόποι της γής οι οποίοι ευρίσκωνται κοντά στη ζώνη όπου παρατηρείται η ολική έκλειψη, θα παρατηρούν το φαινόμενο μερικώς δηλαδή η σελήνη δεν θα καλύπτει τελείως  τον ήλιο.  Όσο απομακρυνόμαστε από την κεντρική γραμμή παρατηρήσεως της ολικής φάσεως, τόσο φαινομενικά θα απέχουν περισσότερο τα κέντρα ηλίου και σελήνης. Μπορεί όμως να συμβεί μερική έκλειψις ηλίου για όλους τους τόπους παρατηρήσεως. Αυτό οφείλεται στο ότι η σελήνη δεν διέρχεται ακριβώς ,αλλά κοντά στην γραμμή των δεσμών,σε απόσταση μέχρι 1 μοίρα.  Το μόνο που παρατηρείται σε αυτή την περίπτωση είναι ότι η σελήνη κατά την πορεία της δεν θα καλύψει τελείως  τον ηλιακό δίσκο αλλά ένα ποσοστό αυτού.

3.-Δακτυλιοειδής έκλειψη ηλίου.  Μια ολική έκλειψη ηλίου δεν είναι δυνατόν να παρατηρηθεί παρά από ένα μέρος της γής μεγαλύτερο του 1 /12 χιλιοστού της επιφάνειάς της. Τότε η Σελήνη θα παρουσιάζει την μεγαλύτερη δυνατή φαινομένη της διάμετρο που είναι μικρότερη από αυτή του ηλιακού δίσκου.  Εαν όμως τότε η σελήνη ευρεθεί στο απόγειο  της τροχιάς της ή κοντά σε  αυτό , αντιθέτως δε η γή στην μικρότερη της απόσταση από τον ήλιο κατά περίπτωση, τότε η φαινόμενη διάμετρος της σελήνης θα είναι μικρότερη από αυτήν του ηλιακού δίσκου με αποτέλεσμα η σελήνη να μην καλύψει όλον τον ήλιο, αλλά να δημιουργείται ένας φωτεινός δακτύλιος πάχους περίπου 1' και 35". Σ αυτήν την περίπτωση ,το κέντρο του σκιερού κώνου που σαρώνει την γή, δεν θα ευρεθεί επάνω στην γήινη επιφάνεια, αλλά πριν από αυτή. Τότε στον ήλιο παρατηρείται ένα είδος δακτυλίου που τον περιβάλλει κατά την διάρκεια της ολικής φάσεως και η έκλειψη λέγεται δακτυλιοειδής. Η διάρκεια του μεγίστου αυτών των εκλείψεων είναι και η μεγαλύτερη,  Ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος φθάνει και τα 12 λεπτά.

Ο  λόγος της συγκρίσεως των φαινομένων διαμέτρων ηλίου και σελήνης μάς δίνει το λεγόμενο  μέγεθος μιάς ηλιακής εκλείψεως. Τις εκλείψεις του ηλίου πάντοτε πρέπει να τις παρατηρούμε με κάποιο σκιασμένο γυαλί διότι υπάρχει άμεσος κίνδυνος ο παρατηρητής να κάψει τις κόρες των ματιών του.

Η ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΤΗΣ  ΣΕΛΗΝΗΣ

Παρατηρώντας την σελήνη με γυμνό οφθαλμό διακρίνουμε διάφορες σκοτεινές περιοχές οι οποίες σκεπάζουν τον δίσκο της και που δίνουν την εντύπωση κάποιων χαρακτηριστικών προσώπου.  Με την χρησιμοποίηση ενός μεγεθυντικού οργάνου (κυαλιών, τηλεσκοπίου),  μας αποκαλύπτεται ένας κόσμος με ανυπέρβλητη τραχύτητα ορεινής δομής, μια θέα ικανή να αιχμαλωτίσει και το πιό αδιάφορο βλέμμα. Οι διάφοροι σχηματισμοί οι οποίοι διακρίνονται  ανάλογα με το είδος και τη φύση των χωρίζονται στις εξής κατηγορίες :

I)"Θάλασσες" λατινιστί maria. Είναι σκούρες σχετικά ομαλές περιοχές που καλύπτουν μεγάλο μέρος της ορατής επιφανείας ορατές και με γυμνό οφθαλμό. Ο πρώτος που παρετήρησε τη σελήνη με τηλεσκόπιο ήταν ο Ιταλός Γαλιλαίος Γαλιλέι (1564-1642). Αυτές τις σκιερές εκτάσεις οι πρώτοι σεληνογράφοι τις ονόμασαν "θάλασσες" επειδή με αφέλεια πίστευαν ότι είναι κοιλότητες με νερό και ότι η σελήνη είναι ένας κόσμος σαν την γή, μία ονομασία η οποία επικράτησε μέχρι σήμερα.  Η πραγματικότητα είναι ότι οι θάλασσες  είναι σχετικά ομαλές περιοχές σκεπασμένες με στερεοποιημένη λάβα. Κατά το παρελθόν, όταν σχηματίσθηκε η σελήνη πολλοί και μεγάλοι μετεωρίτες έπεφταν στην επιφάνειά της.  Με τις βίαιες προσκρούσεις ανεδύθη από το εσωτερικό μεγάλη ποσότητα λάβας η οποία και κάλυψε αυτά τα κοιλώματα, κρύωσε με την πάροδο του χρόνου και τελικά πήρε στερεή μορφή.

Οι ονομασίες των θαλασσών είναι  ποιητικές. Ο αριθμός των για το ορατό ημισφαίριο ανέρχεται σε 20.  Η μεγαλύτερη σε έκταση θάλασσα ονομάζεται Ωκεανός των Καταιγίδων (Oceanus Procellarum) και καλύπτει μεγάλο τμήμα του δυτικού ορατού ημισφαιρίου. Οι θάλασσες συνδέονται αλυσιδωτά μεταξύ των εκτός από την θάλασσα των Κρίσεων (mare Crisium), της Γονιμότητος  (mare Fecuntitatis),του Νέκταρος (mare Nectaris) και της θάλασσας των Κυμάτων (mare Spumans). Είναι δε αξιοσημείωτο ότι η συντριπτική πλειοψηφία των θαλασσών συγκεντρώνεται στο ορατό ημισφαίριο. Το άλλο ημισφαίριο ,το αθέατο δεν έχει θάλασσες με μόνη αξιόλογη την μεμονωμένη Νότια θάλασσα. 

Κυκλικές κοιλότητες μικρότερης εκτάσεως ονομάζονται Λίμνες (λατινικά lacus).  Η μεγαλύτερη είναι η Λίμνη των Ονείρων ( lacus Somnii). Εξ άλλου εκτάσεις σκουρόχρωμες με απαλό χρωματισμό λέγονται Έλη (Palus) και συχνά είναι απολήξεις θαλασσών. Αναφέρουμε ενδεικτικά το Έλος του Θανάτου (Palus Mortis) το οποίο ευρίσκεται κοντά στον βόρειο σεληνιακό πόλο (βλέπε χάρτη).

2 )Όρη-οροσειρές. Είναι το μόνο χαρακτηριστικό της σεληνιακής επιφάνειας που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Στην πλειοψηφία τους οι θάλασσες περιβάλλονται από ψηλές απότομες προεξοχές οι οποίες εκτείνονται σε μήκος πολλών χιλιομέτρων. Οι οροσειρές υποπίπτουν αμέσως στην αντίληψη του παρατηρητή και είναι θεαματικότατες, ιδίως όταν προβάλλονται κοντά στην ορίζουσα (το νοητό όριο μεταξύ του σκοτεινού και του φωτεινού ημισφαιρίου του σεληνιακού δίσκου ). Τα όρη είναι στην πραγματικότητα πανύψηλα αλλά με ουσιαστικές διαφορές από τα γήινα όρη τα οποία έχουν σχεδόν πάντα ομαλές κλυτύες.  Τα σεληνιακά όρη είναι εντελώς απότομα και οι σχηματιζόμενες οροσειρές έχουν οδοντωτή μορφή, αποτέλεσμα της ελλείψεως διαβρωτικών παραγόντων από την έλλειψη της ατμόσφαιρας.

Όσον αφορά το ύψος των αυτό εύκολα υπολογίζεται με τριγωνομετρικούς υπολογισμούς από το μήκος της σκιάς που ρίχνουν πίσω τους. Βρέθηκε ότι έχουν μεγάλο ύψος . Η υψηλότερη κορυφή αναφέρεται στο όρος Leipnitz που ευρίσκεται στο νότιο χείλος του δίσκου και που φθάνει τα 8.200 μέτρα, υπολειπόμενο του δικού μας Everest κατά 600 μέτρα!  Άν ληφθούν όμως υπ' όψη οι πραγματικές διαστάσεις γής -σελήνης ,εννοούμε το πόσο ψηλά στην πραγματικότητα είναι.

Οι σεληνιακές οροσειρές ανέρχονται στις 16  τον αριθμό για το ορατό ημισφαίριο και είναι Αλτάια, Πυρηναία, Αίμος, Ταύρος, Kαύκασος, Άλπεις, Απέννινα, Καρπάθεια, Ριφαία, Κορδιλλιέρες, Ουράλια, Λείπνιτζ, Δέρφελ, Ρούκ, Ντ'Αλαμπέρ και Ηράκλεια όρη. Όπως φαίνεται παίρνουν τα ονόματα από αντίστοιχα όρη της γής ακόμα και από φανταστικά ονόματα (Ριφαία) ή και από ονόματα διαφόρων επιστημόνων ( όρος Leipnitz. ). Εκτός από τις οροσειρές υπάρχουν και μεμονωμένα όρη τα οποία υψώνονται με μεγαλοπρέπεια.  Στο βόρειο μέρος της θαλάσσης των Όμβρων υπάρχει το όρος Πικόν μαζί με μια σωρεία υψηλών βράχων, τους Τιτάνες.                                                 

Εδώ δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε την ωραιοτάτη οροσειρά των Απεννίνων η οποία εκτείνεται στο νοτιοανατολικό μέρος της θαλάσσης των Όμβρων σε μήκος 1600 χιλιομέτρων τοξοειδώς και με μεγαλύτερο ύψος 6.200 μέτρων (κορυφή Hadley). Κατά τις φάσεις των τετάρτων τα όρη Απέννινα προσφέρουν την καλύτερη δυνατή θεαματικότητα καθόσον τότε φωτίζονται από τον ήλιο οι κορυφές των οι οποίες  εξέχουν λόγω του ύψους των μέσα στον σκιερό φόντο.

Ορεινές εκτάσεις μικρότερου ύψους ονομάζονται Υψώματα. Αναφέρουμε ενδεικτικά τα υψώματα πέριξ του κρατήρος Fra Mauro που είναι διεσπαρμένα από μεγάλους βράχους.  Ως αφετηρία μετρήσεως των υψομετρικών διαφορών είναι οι σχετικά χαμηλές επίπεδες εκτάσεις των θαλασσών. Έχει υπολογισθεί ότι κατά μέσον όρο η υψομετρική διαφορά μεταξύ των λευκών εκτάσεων οι οποίες καταλαμβάνουν το κέντρο του δίσκου με τις θάλασσες ανέρχεται στα 4.500 μέτρα περίπου. 

Άλλο χαρακτηριστικό που σχετίζεται με τα όρη είναι και οι  Κοιλάδες (Valleys) οι οποίες φαίνονται στο τηλεσκόπιο ότι κόβουν απότομα διάφορες οροσειρές τις οποίες και διασχίζουν.  

Σημαντικώτερες κοιλάδες είναι αυτή των Άλπεων μήκους 166 χιλ. που διασχίζει την ομώνυμη οροσειρά και η Reita valley μήκους 445 χιλιομέτρων, κάθετη στα όρη Αλτάια.

Οι αιχμηρές απολήξεις των ορέων στις θάλασσες λέγονται Ακρωτήρια (Promontories) που μεταξύ των άλλων ονομασιών υπάρχουν και ελληνικές όπως π.χ ακρωτήρια Ταινάρου, Αχερουσίας κλπ.

Η παρουσία των οροσειρών στη σελήνη γίνεται έκδηλη ακόμα και με γυμνό οφθαλμό. Όταν η σελήνη είναι ηλικίας 5 ή 6 ημερών,στο κέντρο του δίσκου διακρίνουμε ένα εξόγκωμα που είναι τα Πυρηναία όρη τα οποία περιβάλλουν την μικρή θάλασσα του Νέκταρος (βλέπε χάρτη).

3.- Κρατήρες.  Με μια απλή παρατήρηση του σεληνιακού δίσκου ακόμα και με κυάλια, υποπίπτει άμεσα στην αντίληψή μας το πιό πολυάριθμο και διαδεδομένο χαρακτηριστικό της σελήνης που είναι οι κρατήρες. Οι κυριώτεροι υπολογίζονται σε 30.000 επί του ορατού ημισφαιρίου και είναι διεσπαρμένοι σε  όλα τα μήκη και πλάτη. Υπάρχουν εκεί κρατήρες διαφόρων μεγεθών και διαμετρημάτων, η δε διάμετρος των κυμαίνεται από 200 έως 350  χιλιόμετρα το μέγιστο έως λίγα μέτρα το ελάχιστο.

Διαφοροποίηση έχουμε και ως πρός τη φύση των και την ηλικία των.  Ως επί το πλείστον ο κύριος όγκος των κρατήρων συγκεντρώνεται στις φωτεινές άσπρες περιοχές χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχει  αρκετή  διασπορά στις θάλασσες.

Οι κρατήρες έχουν κυκλικό σχήμα από όπου έλαβαν το όνομά τους και μοιάζουν πολύ με τους γήινους κρατήρες ηφαιστείων ως πρός το σχήμα μόνον.  Οι πρώτοι σεληνογράφοι πίστευαν ότι υπάρχουν στον δορυφόρο μας πάρα πολλά ενεργά ηφαίστεια.  Όμως η φύση των κρατήρων στην συντριπτική τους πλειοψηφία δεν είναι ηφαιστιακής προελεύσεως. Τα γήινα ηφαίστεια σε καμία περίπτωση δεν έχουν τόσο μεγάλες διαμέτρους. Για παράδειγμα ο κρατήρας του ηφαιστείου της Αίτνας έχει διάμετρο μόλις 2,5 χιλ. Συνεπώς η προέλευση των μεγάλων κρατήρων εξηγείται μόνο με την μετεωρική θεωρία. 

Πριν από 4 έως 3,9 δισεκατομμύρια χρόνια η σελήνη την εποχή της δημιουργίας της  εβάλλετο από στερεά κομμάτια όλων των μεγεθών, προιόντα της αρχικού γενεσιουργού υλικού του ηλιακού συστήματος. Λόγω απουσίας της ατμόσφαιρας, η οποία δρά ανασταλτικά, τα μετέωρα παρασυρόμενα από την έλξη της σελήνης προσέκρουαν στην επιφάνειά της με αποτέλεσμα την δημιουργία κυκλικών κρατήρων, γεγονός το οποίο επιβεβαιώνεται και από τον τεράστιο αριθμό τους.  Στον πλανήτη μας έχουν βεβαιωθεί πολλές εκατοντάδες  προσκρούσεις μεγάλων μετεωριτών μέσα στο παρελθόν, αριθμός πολύ μικρός και γεγονός που αποδίδεται στην γήινη ατμόσφαιρα.  Για να πάρουμε μια ιδέα των μεγεθών των καταστροφών που προκαλώνται από τους μετεωρίτες, σαν παράδειγμα για τη γή αναφέρουμε ότι αν προσέκρουε στην επιφάνειά της ένα μετέωρο με διάμετρο 1 χιλ.και με ταχύτητα πτώσεως 20 χιλ/δευτ. θα δημιουργούσε κρατήρα διαμέτρου 20,8 χιλ.

Αυτές οι προσκρούσεις μετεωριτών σε ουράνια σώματα λέγονται και κοσμικές καταστροφές. Στις χιλιετηρίδες που διανύουμε τέτοιες κοσμικές καταστροφές συμβαίνουν πολύ σπάνια.  Εξαίρεση αποτελεί μια αξιοσημείωτη μαρτυρία η οποία συνέβη κατά τα μεσαιωνικά χρόνια. Συγκεκριμένα οι ιερωμένοι μοναχοί του Καντέρμπουρι στην Αγγλία τον 13ον αιώνα μ.Χ ανάφεραν τα εξής  : Ήταν εσπέρα και η σελήνη εφαίνετο στην δύση με ηλικία 3-4 ημερών. Εντελώς ξαφνικά παρετηρήθη μια μεγάλη αναλαμπή στο ανατολικό της τμήμα-σημείο της παρουσίας του σατανά-κατά τις μεσαιωνικές δοξασίες. Αναλύοντας αυτές τις αφηγήσεις σήμερα πιστοποιούμε ότι τότε συνέβη μια σπανιοτάτη πρόσκρουσις αστεροειδούς επάνω στην σελήνη!

Οι κρατήρες έχουν λάβει τα ονόματα των διαφόρων αστρονόμων, επιστημόνων και φιλοσόφων ανά την ιστορία, οι δε μορφές των παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές.  Πολλές φορές μέσα στον κρατήρα υπάρχουν και άλλοι μικρότεροι. Η πιό συνηθισμένη  μορφή την οποία παρουσιάζουν είναι αυτή κατά την οποία ο ένας εφάπτεται στον άλλο σχηματίζοντας αλυσίδες. Παρατηρείστε στον χάρτη μας την κεντρική περιοχή όπου υπάρχει η αλυσίδα των κρατήρων του Πτολεμαίου, του Αλφόνσου (διαμ 108 χιλ), του Αρζαχέλ (διαμ 96 χιλ), του Ιππάρχου  (διαμ 138 χιλ) κλπ. 'Αλλοι πάλι παρουσιάζονται μεμονωμένα με ιδιάζουσα μεγαλοπρέπεια όπως σο Κοπέρνικος, ο Τύχων (διαμ 102 χιλ), ο Λαγκρένους (διαμ 127 χιλ)  κλπ.  Σε πολλές περιπτώσεις τα ύψη των κρατήρων είναι πολύ μεγάλα.  Στον αντίποδα ο βαθύτερος πυθμένας ανήκει στον Νεύτωνα με βάθος άνω των 7.000 μέτρων.  

ΣΕΛΗΝΙΑΚΑ ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ

Οι πυθμένες των κρατήρων είτε είναι πολύ ομαλοί (Πλάτων, Πτολεμαίος, Grimaldi), ή στις περισσότερες περιπτώσεις ανώμαλοι με ένα κεντρικό εξόγκωμα-όρος να υψώνεται στο κέντρο τους (Θεόφιλος, Κοπέρνικος). Ιδιάζουσα μορφή παρουσιάζει ο κρατήρας Warkendin ο πυθμένας του οποίου είναι υπερυψωμένος σε σχέση με το γύρω του περιβάλλον. Ως πρός τις διαμέτρους των έχωμε δύο κατηγορίες. Εκείνους που παρουσιάζονται τεράστιοι με μεγάλες διαμέτρους (Πτολεμαίος 150 χιλ, Πλάτων 96 χιλ, Θεόφιλος 90 χιλ, κλπ), οι οποίοι λέγονται και κίρκοι. Από μια άποψη η θάλασσα των Κρίσεων και των Χυμών λόγω του στρογγυλού σχήματός των μοιάζουν με μεγάλους κίρκους. Οι μικρότερης διαμέτρου κρατήρες ονομάζονται κανονικοί και συνήθως συνθέτονται από μια ή περισσότερες κορυφές στο κέντρο τους, η δε διάμετρός των κυμαίνεται από λίγα μέτρα έως μερικές δεκάδες χιλιόμετρα.

Για την αναγνώριση των  τοπογραφικών λεπτομερειών χρησιμοποιείται ειδικό σύστημα σεληνιακών συντεταγμένων  στο οποίο ο πρώτος μεσημβρινός και ο ισημερινός διχοτομούν κάθετα και οριζόντια το ορατή στην γή ημισφαίριο της σελήνης.

Άλλες χαρακτηριστικές ιδιομορφίες της σεληνιακής επιφανείας :

α) Φωτεινές ακτινώσεις.  Εάν παρατηρήσουμε τον σεληνιακό δίσκο κατά την φάση της πανσελήνου κυρίως και όταν ο ηλιακός φωτισμός είναι κάθετος, θα διαπιστώσουμε ότι από μερικούς μεγάλους κρατήρες όπως π.χ ο Κοπέρνικος και ο Τύχων αναχωρούν λαμπρές γραμμές οι οποίες και διασχίζουν με μορφή ευθειών μεγάλες εκτάσεις του εδάφους. Οι ακτινώσεις έχουν μήκη εκατοντάδων ή και χιλιάδων χιλιομέτρων όπως στην περίπτωση του κρατήρος Τύχωνος οι οποίες  διασχίζουν και διαπερνούν όρη και κρατήρες. Το τι είναι οι ακτινώσεις αυτές δεν είναι απόλυτα γνωστό, φαίνεται όμως ότι πρέπει να έχουν δημιουργηθεί από κάποιο υλικό μεγάλης ανακλαστικής ιδιότητος κατά την δημιουργία αυτών των κρατήρων. Το λαμπρότερο σημείο του σεληνιακού δίσκου ευρίσκεται στον κρατήρα Αρίσταρχο ο οποίος παρατηρείται τόσο λευκός και απαστράπτων, ώστε να φαίνεται ακόμα και στο σκοτεινό τμήμα του δίσκου όταν η σελήνη είναι ηλικίας 3-4 ημερών. Οι ακτινώσεις οι οποίες αναχωρούν από τον Τύχωνα υπολογίζονται σε 200 και αρχίζουν απο απόσταση 60 χιλ.από τον κρατήρα, το δε σχήμα των είναι ευθεία γραμμή και είναι δυνατόν να φθάσουν σε μήκος  τα 2500 χιλιόμετρα δίδοντας την εντύπωση ότι μοιάζουν με σεληνιακούς μεσημβρινούς. Στην περίπτωση των κρατήρων Κέπλερ και Αριστάρχου, το σχήμα των ακτινώσεων είναι ακανόνιστο.

β) Τα σεληνιακά ηφαίστεια.  Κατά τον καιρό της δημιουργίας της σελήνης υπήρχε  έντονη δραστηριότητα στον εσωτερικό θερμό της πυρήνα.  Σε διάφορα  σημεία της επιφανείας δημιουργήθηκαν διέξοδοι μεταφοράς των προιόντων του μάγματος πρός την επιφάνεια. Τα σεληνιακά ηφαίστεια έχουν σχήμα μικρών λόφων και είναι λίγες δεκάδες τον αριθμό, διεσπαρμένα σε όλη τη σεληνιακή επιφάνεια. Για να παρατηρηθούν απαιτείται μεγάλο τηλεσκόπιο και λεπτομερής εξάσκηση. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε  τους ηφαιστειακούς κώνους  Kies, Capuanus και Cauchy.

γ) Σεληνιακά ρήγματα.  Όταν παρατηρείται η σελήνη με τηλεσκόπιο, πολλές τοποθεσίες φαίνονται ότι διασχίζονται από απότομες χαράδρες οι οποίες  θυμίζουν αυλακώσεις και που συχνά διακλαδώνονται σε πολλά μέρη με μήκος πολλές φορές να ανέρχεται σε εκατοντάδες χιλιόμετρα και με πλάτος δεκάδων μέτρων. Η φύση των ρηγμάτων αυτών συνδέεται με τις μεγάλες διακυμάνσεις της θερμοκρασίας που υφίσταται το σεληνιακό περιβάλλον από ημέρα σε νύκτα οι οποίες με την πάροδο μεγάλων χρονικών διαστημάτων διαβρώνουν το έδαφος. Το πιό αξιοσημείωτο ρήγμα  είναι η αύλαξ του Σχρότερ  (μήκος 168 χιλ.) που είναι κοντά στους δίδυμους κρατήρες Αρίσταρχο και Ηρόδοτο. Θυμίζει κοίτη παλαιού ξηραμένου ποταμού και ομοιάζει πολύ με χαράδρα. Επίσης η αύλαξ του Υγίνου στην θάλασσα των Ατμών. (μήκος 219 χιλ).

Ενας άλλος ιδιόμορφος σχηματισμός του σεληνιακού εδάφους είναι το λεγόμενο Ευθύ τείχος (rupes Recta) . Eυρίσκεται εντός της θαλάσσης των Νεφών απέναντι από τον κρατήρα Thebit. Αποτελείται από υλικό το οποίο αναδύθηκε από το εσωτερικό της σελήνης πριν από δισεκατομμύρια χρόνια  και έχει μήκος περί τα 134 χιλιόμετρα, τασσόμενο σε ευθεία γραμμή όπου και η ονομασία του. Η ορίζουσα περνά από το Ευθύ τείχος όταν η σελήνη είναι ηλικίας 7 ημερών (ανατολή ηλίου). Τότε παρατηρείται μια λεπτή σκιά που σχηματίζει το τείχος.  Με την πάροδο του χρόνου το Ευθύ τείχος αλλάζει μορφή με την αύξηση της γωνίας φωτισμού και φαίνεται σαν άσπρη γραμμή, μεταμορφώσεις πολύ θεαματικές για τον παρατηρητή.

Το αθέατο από την γή ημισφαίριο της σελήνης.

Ο άνθρωπος παρατήρησε για πρώτη φορά την τοπογραφία του αθεάτου σεληνιακού ημισφαιρίου με τα διαστημόπλοια επανδρωμένα και μη,  από τον Οκτώβριο του 1959 όταν ο σοβιετικός σταθμός Lunik 3 παρέκαμπτε την σελήνη . Η τοπογραφία του αθέατου ημισφαιρίου είναι διαφορετική από αυτήν του ορατού καθόσον λείπουν τελείως οι μεγάλες "θάλασσες" (βλέπε χάρτη σελ. 56). Το "ωκεάνιο" τμήμα της σελήνης συγκεντρώνεται σε ένα ημισφαίριο, το ορατό. Οι κυριώτερες  μεμονωμένες  "θάλασσες" είναι:

1. Νότια θάλασσα            με μεγαλύτερο μήκος 603 χιλ. ( 38ο,54Ν- 93ο00Α).

2. Θάλασσα Humbold                                          273           56o,48B-  81o30A

3.Mare Ingenii                                                      318           33o,42N-163o30A

4.Mare Marginis                                                  420           13o,18Β-  86ο06 Α

5.Μare Moscoviene                                              277           27o,18B- 147o54A

6.Mare Orientale                                                  327           19o,24N - 92o48Δ

7.Μare Smith                                                       373             1o,18N - 87o30A

Από όρη αναφέρουμε την οροσειρά Rook με μήκος 791 χιλ(20ο,36Ν-82ο3Δ)

Τέλος, ένας από τους μεγαλύτερους σε διάμετρο κρατήρας είναι ο Planck με 314 χιλιόμετρα. (57ο,54Ν- 136ο,48Α).

Η παρουσία του ανθρώπου στην σελήνη.

 Σε αυτό το σημείο θεωρήσαμε σκόπιμο να κάνουμε μια σύντομη παρουσίαση των τόπων των προσεδαφίσεων των σπουδαιοτέρων διαστημικών αποστολών που είναι χαραγμένες στην μνήμη μας , μοναδικές επικές αποστολές της ανεπανάληπτης δεκαετίας 1960-70 που σηματοδοτούν ζωηρά την ανθρώπινη προσπάθεια για μάθηση του αγνώστου.

1)  Lunik 2 . Στίς 12\9\1959 ήταν που η τότε σοβιετική βολίδα προσέκρουσε στην επιφάνεια της Σελήνης. Το σημείο της προσκρούσεως ευρίσκεται βόρεια από το κέντρο της Σελήνης εντός του κρατήρος Αυτολύκου στην θάλασσα των ΄Ομβρων. Πρέπει να σημειωθεί ότι η εκτόξευση του Lunik 2 ήταν πολύ ακριβής γιατί η βολίδα δεν διέθετε σύστημα διορθώσεως ημιδιαδρομής και είναι το πρώτο στην ιστορία διαστημόπλοιο που προσέκρουσε σε άλλο ουράνιο σώμα. Ο κρατήρας Αυτόλυκος φαίνεται όταν η Σελήνη είναι ηλικίας 7 ημερών .

Σεληνιακές συντεταγμένες : 31 00 Β  1 00 Α (Όπου Β=Βορράς, Α=Ανατολή).

2)  Lunik 9. Η πρώτη στην ιστορία ομαλή προσεδάφιση με ανάσχεση.  Στις 3\2\1966, ο σοβιετικός σταθμός έλαβε φωτογραφίες της περιοχής προσεληνώσεως που ευρίσκεται στα υψίπεδα του κρατήρος Μαρίου στον Ωκεανό των Καταιγίδων. Το σημείο προσεδαφίσεως αρχίζει να φαίνεται όταν η Σελήνη είναι ηλικίας 13 ημερών.

Σεληνιακές συντεταγμένες : 7 00 Β  65 00 Δ

3) Απόλλων 11 . Η πρώτη στην ιστορία επανδρωμένη προσεδάφιση 2 ανθρώπων στην επιφάνεια της Σελήνης. Οι αστροναύτες  N. Armstrong και E. Aldrin με τη σεληνάκατο Αετός ήσαν οι πρώτοι άνθρωποι οι οποίοι πάτησαν το σεληνιακό έδαφος στις 20/7/1969. Το σημείο της προσεδαφίσεως του Αετού βρίσκεται επί του σεληνιακού ισημερινού στο ανατολικό άκρο της θάλασσας της Ησυχίας σε μια σχετικά πολύ ομαλή περιοχή κατάλληλη για προσεδάφιση ανατολικά των κρατήρων Moltke και Sabine ενω νότια ευρίσκεται η χαράδρα της ΄Υπατίας. Ερευνείστε την περιοχή με τηλεσκόπιο 8 ιντσών και με μεγέθυνση γύρω στις 300 φορές.  Η περιοχή της προσεδαφίσεως φαίνεται όταν η Σελήνη είναι ηλικίας 6 ημερών. 

Σεληνιακές συντεταγμένες : 0 00 Β  23 00 Α

4) Απόλλων 12. Η τέταρτη επίσκεψή μας σε ιστορικό τόπο προσεδαφίσεως ευρίσκεται στό ανατολικό άκρο του Ωκεανού των Καταιγίδων νοτιοανατολικά του μεγάλου κρατήρα Landbersg . Η σεληνάκατος του Απόλλωνος 12 προσεδαφίσθηκε τον Νοέμβριο 1969 σε ομαλή περιοχή πολύ κοντά στο μη επανδρωμένο όχημα Syrveyor 3 (γύρω στα 200 μέτρα). Η περιοχή αυτή φαίνεται όταν η Σελήνη είναι ηλικίας 10 ημερών.

Σεληνιακές συντεταγμένες : 2 00 Ν 23 00 Δ

5) Απόλλων 14. Ακριβώς 80 μίλια ανατολικά του Απόλλωνος 12 σε μια ορεινή περιοχή που καλύπτεται με βράχους με μέγεθος ενος αυτοκινήτου πολύ κοντά στον κρατήρα Fra Mauro ευρίσκεται το σημείο της προσεδαφίσεως του Απόλλωνος 14. Η περιοχή Fra Μauro θεωρείται από τις πιό παλιές στην γεωλογική ιστορία της Σελήνης,  διατρέχεται από στερεοποιημένη λάβα και φαίνεται όταν η Σελήνη είναι ηλικίας 9 ημερών.

Σεληνιακές συντεταγμένες : 4 00 Ν 17 00 Δ

6) Απόλλων 15. Τον Ιούλιο του 1971 η σεληνάκατος του Απόλλωνος 15 προσεδαφίσθηκε στις κλυτύες των Απεννίνων ορέων, μια περιοχή με έντονο εδαφικό ανάγλυφο. Για πρώτη φορά δοκιμάσθηκε το όχημα rover με το οποίο οι αστροναύτες διήνησαν αρκετά μεγάλες αποστάσεις. Το κεντρικό σύστημα της οροσειράς των Απεννίνων αρχίζει να φαίνεται όταν η σελήνη είναι στο α' τέταρτο.

Σεληνιακές συντεταγμένες : 24 00 Β  2 00 Α

7) Απόλλων 16. Στις 21/4/1972 η σεληνάκατος προσεδαφίστηκε σε μια πολύ ορεινή περιοχή κοντά στους κρατήρες Καρτέσιο και Dolland σε υψόμετρο περίπου 4000 μέτρα. Η ορίζουσα εγγίζει αυτή την περιοχή όταν η σελήνη είναι ηλικίας 6 ημερών.

Σεληνιακές συντεταγμένες : 11 00 Ν 16 00 Α

8)Απόλλων 17.  Με αυτή την αποστολή κλείνει ο κύκλος των επισκέψεων του ανθρώπου στον δορυφόρο μας τον Δεκέμβριο του 1972. Σαν τόπος προσεδαφίσεως επελέγη η κοιλάδα Littrow στο όρος Ταύρος,μια περιοχή με έντονο γεωλογικό ενδιαφέρον. Ερευνείστε την κοιλάδα με το τηλεσκόπιό σας όταν η σελήνη θα έχει ηλικία 5 ημερών. Η οροσειρά του Ταύρου ευρίσκεται στην ανατολική όχθη της θαλάσσης της Γαλήνης.

Σεληνιακές συντεταγμένες :  20 00 Β 31 00

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ ΣΤΗ ΓΗ.

 Όλα τα ουράνια σώματα είναι γνωστό ότι εξασκούν έλξεις μεταξύ των με αποτέλεσμα και αυτός ο πλανήτης μας να δέχεται ουσιαστικές επιδράσεις από τα κοντυνώτερα προς αυτόν ουράνια σώματα τα οποία είναι η σελήνη και ο  ήλιος. Τα αποτελέσματα αυτών των δυνάμεων ονομάζονται παλίρροιες και είναι έκδηλες στις θαλάσσιες εκτάσεις.  Η έλξη  της σελήνης έχει σαν αποτέλεσμα να φουσκώνει ελαφρά το ωκεάνιο στρώμα της γής λαμβάνοντας ωοειδές σχήμα.

Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να χαμηλώνει στις παραλίες ο υδάτινος όγκος. Κατά την βαθμιαία μετατόπιση της σελήνης στον ουρανό προς δυσμάς τα κύματα φουσκώνουν με αποτέλεσμα σε ωρισμένες περιπτώσεις το ανέβασμα των υδάτων  να σκεπάζει τις παραλίες.  Στη συνέχεια και με την απομάκρυνση της σελήνης στον ουρανό, τα ύδατα χωρίς την επήρεια της ελκτικής της δυνάμεως αποτραβώνται, χαρακτηριζόμενα σαν άμπωτις. Στην πραγματικότητα η σελήνη έλκει δυνατώτερα τον πυρήνα της γής, δηλαδή η συστολή των εδαφών προκαλεί την άνοδο των υδάτων. Σε κάθε περιστροφή της γής περί τον άξονά της,  γίνονται δύο παλίρροιες.

Εαν σε όλα αυτά προσθέσωμε και την έλξη που ασκεί ο ήλιος,αυτή ενισχύει την σεληνιακή με αποτέλεσμα ή να την αυξήσει ,ή να την ελαττώσει.  Ωποσδήποτε όμως το σύνολο των δύο αυτών έλξεων  μειώνεται σε ποσοστό μικρότερο της μισής έλξεως της σελήνης. Όταν ο ήλιος και η  σελήνη ευθυγραμμίζονται με τη γή, οι δύο ελκτικές δυνάμεις προστίθενται με αποτέλεσμα οι παλίρροιες να είναι πιό έντονες. Όταν η σελήνη είναι σε τετραγωνισμό(α'τέταρτο), οι παλίρροιες αδυνατούν διότι οι δύο έλξεις γίνονται αντίθετες με υπερίσχυση όμως της σεληνιακής.  Τέλος, σε κάθε ακτογραμμή του πλανήτη μας τα φαινόμενα αυτά είναι ανάλογα της γεωμορφολογικής θέσεως,όπως και συνάρτηση των διαφόρων ρευμάτων που επικρατούν κλπ. Αλλά και η ίδια η γή με την κίνησή της γύρω από τον άξονά της προξενεί παλίρροιες  λόγω του πεπλατυσμένου σχήματός της με αποτέλεσμα όπως παρατηρούμε και στο σχήμα να δημιουργούνται στις περιοχές του ισημερινού ισχυρές εσωτερικές δυνάμεις οι οποίες ωθούν τον φλοιό πρός τα έξω. Οι παλίρροιες όμως παρουσιάζονται κοντά στον 40ο παράλληλο από τους συνδυασμούς των δυνάμεων της γής, του ηλίου, και της σελήνης.  Συνέπεια των παλοιρριών είναι η βαθμιαία μακροχρόνια αύξηση του ημερονυκτίου κατά ένα πολύ μικρό ποσό.  Στην εποχή των δεινοσαύρων πρίν από 70 εκατομμύρια χρόνια, η διάρκεια της ημέρας ήταν μικρότερη κατά 2 ώρες περίπου.

         Η  Εσωτερική δομή της σελήνης.

Κατά πάσα πιθανότητα η σελήνη έχει έναν θερμό πυρήνα ο οποίος αποτελείται  από σίδηρο και νικέλιο με  διάμετρο  760 χιλιόμετρα.  Ο μανδύας υπολογίζεται ότι έχει πάχος 2500 χιλ. και τέλος το εξωτερικό στρώμα, η κρούστα 200 χιλιόμετρα. Έχει διαπιστωθεί ότι το βάθος της σεληνιακής κρούστας είναι διπλάσιο στο αόρατο προς τη γή ημισφαίριο, γεγονός το οποίο αποδίδεται στις μεγάλες ελκτικές δυνάμεις της γής οι οποίες συσσωρευόμενες στο ορατό ημισφαίριο διαταράσσουν τον σεληνιακό μανδύα.  Ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο που παρατηρείται στον μανδύα είναι οι αυξομειώσεις της εντάσεως του βαρυτικού πεδίου του δορυφόρου μας επάνω από τις περιοχές των θαλασσών.  Αυτές οι περιοχές λέγονται mascons  και έχουν συγκέντρωση κυκλικού σχήματος ομοίου με του σχήματος των θαλασσών. Η λέξη mascon σημαίνει συγκέντρωση μαζών . Το φαινόμενο αυτό παρατηρήθηκε από κάποιες διαταράξεις στις τροχιές των διαστημοπλοίων Απόλλων κατά την στιγμή που περνούσαν επάνω από αυτές τις περιοχές.

Επίσης όπως έδειξαν οι σεισμογράφοι των διαστημοπλοίων Απόλλων παρατηρούνται βαθμιαίες μετατοπίσεις υλικών του μανδύα κάτω από την επίδραση της γήινης έλξεως όπου παρεμβάλλονται βράχοι πυκνότεροι του μέσου όρου. Από τις μετατοπίσεις  των πετρωμάτων του μανδύα, παράγονται ετησίως στο σεληνιακό έδαφος γύρω στους 3000 τεκτονικοί σεισμοί.

    Προιστορία της σελήνης.

Οι υποθέσεις για την προέλευση του φυσικού μας δορυφόρου είναι πολλές, αλλά καμία δεν δίνει ικανοποιητική εξήγηση.  Η πορεία του σχηματισμού της σελήνης  όπως έδειξε η μελέτη των σεληνιακών πετρωμάτων ιδίως εκείνων που προέρχονται από τις αρχαιότερες σε ηλικία κοιλάδες, είναι παράλληλη με αυτήν του σχηματισμού της Γής , αφού είναι ηλικίας 4500 εκατομμυρίων ετών.

Με την επικρατούσα θεωρία η γή και η σελήνη δημιουργήθηκαν ταυτόχρονα από την σταδιακή στερεοποίηση του μεσοαστρικού νέφους. Η σελήνη δημιουργήθηκε ύστερα από μία τεράστια σύγκρουση της νεοσχηματισθείσας γής με ένα άλλο στερεό γιγαντιαίο σώμα που αποτελείτο από πυρήνα με σίδηρο. Στη συνέχεια και με την αποκοπή λόγω περιστροφής του μικρότερου σώματος από το μεγαλύτερο τελικά δημιουργήθηκε  η σελήνη.

Κατά τα πρώτα στάδια της ηλικίας της η σελήνη  ήταν σώμα ζεστό και με ρευστή μορφή. Με την σταδιακή ψύξη, σχηματίσθηκε η επιφάνειά της η οποία στη συνέχεια δέχθηκε μεγάλο αριθμό μετεωριτών που προσέκρουαν βίαια επάνω της, με αποτέλεσμα την δημιουργία των χιλιάδων μεγάλων κρατήρων. Η πρόσκρουση μεγάλων σε όγκο μετεώρων κατά μια εκδοχή, δημιούργησε τα υπόβαθρα των σημερινών θαλασσών τα οποία στη συνέχεια καλύφθηκαν επιφανειακά με μια σκούρα ουσία από βασάλτη, προιόν της λάβας που αναδύθηκε από το εσωτερικό της και στη συνέχεια ψύχθηκε. Πρίν από 4 δισεκατομμύρια έτη στη σελήνη υπήρχε αξιόλογη ηφαιστειακή δραστηριότητα.